YILLIK İZİN NEDİR?

Yıllık izin, işçilerin uzun çalışma süreleri ve iş hayatının zorlukları karşısında bedensel ve ruhsal sağlıklarını koruyabilmeleri amacıyla düzenlenen anayasal bir dinlenme hakkıdır. İşçinin işverene bağımlı olarak çalıştığı iş ilişkisinin kesintisiz devam etmesi şartıyla, en az bir yıllık hizmet süresini tamamlaması halinde bu hak doğar. Yıllık izin, işçinin çalışma verimliliğini artırmayı ve iş sağlığı ile güvenliğini sağlamayı hedefleyen bir düzenleme olup, işveren tarafından kesintisiz olarak kullandırılması zorunludur. Bu hak, ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde güvence altına alınmış olup, işverenin tek taraflı olarak sınırlandırması veya ortadan kaldırması mümkün değildir.

YILLIK İZİN HAKKI NE ZAMAN KAZANILIR?

Yıllık izin hakkı, işçinin işe başladığı tarihten itibaren, deneme süresi de dâhil olmak üzere, kesintisiz olarak bir yıllık çalışma süresini tamamlamasıyla doğar. 4857 Sayılı İş Kanunu kapsamında, resmî tatiller, ulusal bayramlar ve mevzuatta belirtilen diğer süreler çalışma süresine dâhil edilerek hesaplama yapılır. Bu doğrultuda, işçi bu günlerde fiilen çalışmamış olsa dahi yıllık izin hakkı açısından çalışmış kabul edilir.

Ancak, işçinin çalışma süresi kesintiye uğramışsa, eksik kalan süreyi tamamlaması gerekmektedir. Bu nedenle, bir yıldan kısa süreli çalışanlar yıllık izin hakkından yararlanamaz. Her yeni hizmet yılıyla birlikte yıllık izin hakkı tekrar kazanılır ve işçi bu izni, izni hak ettiği yılı takip eden hizmet süresi içerisinde kullanabilir.

YILLIK İZİN SÜRELERİ KAÇ GÜNDÜR?

Yıllık izin hakkının süresi belirlenirken, işçinin işe giriş tarihi esas alınarak bir yıllık takvim süresi hesaplanır. İşçi, bir yılı tamamlamasının ardından yıllık izin hakkı elde eder ve bu hakkını bir sonraki çalışma yılı içinde kullanabilir. Örneğin, 01.06.2024 tarihinde işe başlayan bir işçi, 31.05.2025 tarihi itibarıyla yıllık izne hak kazanır ve bu iznini 01.06.2025 ile 01.06.2026 tarihleri arasında kullanabilir.

Yıllık izin süreleri, işçinin hizmet süresine bağlı olarak İş Hukuku mevzuatı kapsamında belirlenmektedir. Buna göre:

• 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) hizmet süresi olan çalışanlara en az 14 gün,
• 5 yıldan fazla, 15 yıldan az hizmet süresi olan çalışanlara en az 20 gün,
• 15 yıl (dahil) ve üzeri hizmet süresi olan çalışanlara en az 26 gün yıllık izin verilmesi zorunludur.

50 YAŞ VE ÜZERİ İÇİN YILLIK İZİN SÜRESİ NE KADARDIR?

50 yaş ve üzeri çalışanlar için yıllık izin süresi, hizmet süresine bakılmaksızın en az 20 gün olarak belirlenmiştir. Normal şartlarda, bir işyerinde 5 yıldan az hizmet süresi olan çalışanlar için yıllık izin süresi 14 gündür. Ancak, işçi 50 yaşını aşmışsa, işyerindeki hizmet süresi ne olursa olsun yıllık izin süresi en az 20 gün olarak uygulanmak zorundadır. Bu düzenleme, yaş ilerledikçe artan dinlenme ihtiyacını karşılamaya yönelik bir iş hukuku ilkesidir ve işveren tarafından azaltılamaz veya sınırlandırılamaz.

18 YAŞINDAN KÜÇÜKLER İÇİN YILLIK İZİN SÜRESİ NE KADARDIR?

18 yaşından küçük çalışanlar için yıllık izin süresi, hizmet süresine bakılmaksızın en az 20 gün olarak belirlenmiştir. Bu süre, iş sözleşmesi veya tarafların karşılıklı anlaşması ile artırılabilir; ancak 20 günden az olacak şekilde sınırlandırılması veya kısaltılması mümkün değildir. Bu düzenleme, genç çalışanların fiziksel ve zihinsel gelişimlerini desteklemek ve dinlenme haklarını güvence altına almak amacıyla iş hukuku çerçevesinde sağlanmış bir koruma mekanizmasıdır.

DENİZ İŞ KANUNDA YILLIK İZİN SÜRESİ NE KADARDIR?

Deniz İş Kanunu’na göre, gemi adamları, aynı işverenin emrinde veya aynı gemide yıl içinde en az 6 ay çalışmışlarsa, yıllık izin kullanma hakkı kazanırlar. Gemi adamlarının yıllık ücretli izin süresi, çalışma süresine bağlı olarak değişir. Eğer gemi adamı bir takvim yılı içerisinde (01 Ocak – 31 Aralık) en az 6 ay çalışmışsa, yıllık ücretli izin süresi en az 15 gündür. Ancak, bir yıldan uzun süreyle çalışmakta olan gemi adamları için yıllık izin süresi 1 aydan (30 gün) kısa olamaz.

5 YIL ÇALIŞAN İŞÇİ 14 GÜN MÜ, 20 GÜN MÜ YILLIK İZİN KULLANACAKTIR?

İş Kanunu’na göre, bir işçinin yıllık ücretli izin süresi, çalıştığı yıllara göre değişir. 5 yıl çalışan bir işçi, 6. yılında 14 gün yıllık ücretli izin hakkını kazanır. Ancak, 6 yıl tamamlandıktan sonra işçinin yıllık izin süresi artar. 6 yılını dolduran bir işçi, 7. yılında 20 gün yıllık izin hakkı elde eder. Bu durumda, 5 yıl çalışan bir işçi 14 gün, 6 yıl çalışan bir işçi ise 20 gün yıllık izin kullanır.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN NASIL KULLANILIR?

Yıllık ücretli izin, çalışanın kıdem süresine bağlı olarak hak ettiği ve kesintisiz dinlenmesini amaçlayan anayasal bir haktır. İş Kanunu uyarınca, işe giriş tarihinden itibaren deneme süresi de dahil olmak üzere bir yılını tamamlayan işçiler, yıllık izin hakkını kullanabilir. Bu nedenle, bir yıldan kısa süreli çalışanlar yıllık izin hakkından yararlanamaz.

Ancak, bazı istisnai durumlar söz konusudur. Mevsimlik işçiler, Basın İş Kanunu’na ve Deniz İş Kanunu’na tabi çalışanlar, bir yılı doldurmadan da yıllık izin hakkını kullanabilmektedir. Yıllık izin süreleri, işveren tarafından bölünemez ve işçinin rızası olmadan ücrete çevrilemez. Bununla birlikte, işçi ve işverenin mutabakatı ile izin süreleri en fazla üçe bölünebilir ve işçi iznini toplu olarak veya bölünmüş şekilde kullanabilir.

YILLIK İZİN HAKKI NE ZAMAN KULLANILIR?

Yıllık izin hakkı, çalışanın talebi ve işverenin onayı doğrultusunda kullanılabilecek bir haktır. İş Kanunu’na göre, işveren işçinin talebini göz önünde bulundurmakla birlikte, iş yeri düzeni ve iş akışına uygun olarak izin planlaması yapabilir. Çalışan, izin talebini işyerinin belirlediği kurallara ve prosedürlere uygun şekilde, önceden bildirimde bulunarak işverene iletmelidir.

Yıllık izin genellikle çalışanın dinlenme, tatil yapma veya kişisel işlerini halletme ihtiyacına bağlı olarak tercih edilir. İşveren, işçinin hak ettiği izin süresini bölünemez bir bütün olarak kullandırmak zorundadır. Ancak, tarafların mutabakatı ile yıllık izin süresi en fazla üçe bölünebilir. İşverenin, işçinin yıllık izin hakkını tamamen ortadan kaldırması veya izin kullanmasını engellemesi hukuka aykırıdır.

YILLIK İZİN SÜRESİNDE CUMARTESİ GÜNLERİ HESABA KATILIR MI?

Yıllık izin süresinin hesaplanmasında cumartesi günleri, çalışmayan işletmelerde bile iş günü olarak kabul edilir. İş Kanunu’na göre, cumartesi günleri hafta sonu tatili olarak sayılmamakta ve işçinin o gün çalışıp çalışmadığına bakılmaksızın yıllık izin süresine dahil edilmektedir. Yani, cumartesi günleri de yıllık izin süresi içerisinde hesaplanır.

YILLIK İZİN SÜRESİ BİR SONRAKİ YILA DEVREDİLİR Mİ?

Yıllık izin hakkı, hak edildikten sonra bir sonraki çalışma yılı içinde kullanılmalıdır. İş sözleşmesi devam ettiği sürece, yıllık izin hakkı ücrete çevrilemez. Ancak, işçi yıllık iznini zamanında kullanmamışsa, bu hak bir sonraki yıllara devredebilir ve izin süresi boyunca birikerek kullanılabilir. İşveren, işçiye izin hakkını zamanında kullandırmakla yükümlüdür ve işçinin izin hakkını engellemesi hukuka aykırıdır.

MEMURLARIN YILLIK İZİN SÜRELERİ HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER

Kamuda çalışan memurların yıllık izin hakları, hizmet sürelerine göre farklılık göstermektedir. Memurlar, 1-10 yıl arasında çalıştıkları süre zarfında yılda 20 gün, 10 yıl ve daha fazla süreyle çalışanlar ise yılda 30 gün yıllık izin hakkına sahiptir. Ancak, öğretmenler için yıllık izin hakkı, yaz tatili süresine dahil olduğundan ayrı bir izin süresi bulunmaz. Radyoaktif ışınlarla çalışan kamu personeline ise, yıllık izinlerine ek olarak bir ay sağlık izni verilir.

Devlet memurları, iki yılın yıllık izin süresini bir arada kullanma hakkına sahiptir. Bu durumda, bir önceki yılın kullanılmayan izni, toplam izin süresinden düşülür. Ayrıca, memurlara, yıllık izin sürelerine ek olarak, gidiş ve dönüş için en fazla dört gün yol izni verilebilir.

Ayrıca, memurlar yıllık izin sürelerini parça parça kullanabilirler, ancak hizmet gereksinimlerinden dolayı bazı kısıtlamalar olabilmektedir. Yetkili amirlerin izniyle ve hizmet gereksinimleri engel teşkil etmediği sürece, memurlar yıllık izinlerini kısım kısım kullanabilirler.

İŞVEREN İŞÇİYİ ZORLA ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARABİLİR Mİ?

İşveren, işçiyi kendi rızası olmadan ücretsiz izne çıkaramaz. Ücretsiz izin hakkı, işveren ve işçi arasındaki karşılıklı mutabakata dayanır. İşçi, ücretsiz izin talebinde bulunabilir ancak işverenin bu talebi kabul etme zorunluluğu yoktur. Aynı şekilde, işveren de işçiyi tek taraflı olarak ücretsiz izne zorlayamaz. Ücretsiz izin uygulaması, işçinin onayı alındığı takdirde resmî bir izin türü olarak değerlendirilir ve bu süre zarfında işçiye herhangi bir ücret ödemesi yapılmaz.

KULLANILMAYAN YILLIK İZİN İPTAL OLUR MU?

Yıllık izinlerin işçiler tarafından hak edilen yıl içinde kullanılmasının esası vardır. Ancak, çeşitli sebeplerle kullanılamayan yıllık izinlerin iptal edilmesi mümkün değildir. İşçi, yıllık izin hakkını kullanamadığı takdirde, bu hak devam eder ve işveren tarafından iş akdi feshi durumunda ödenmesi gereken yıllık izin ücreti söz konusu olabilir.

Ancak, memurlar için durum farklıdır. Kamu sektöründe çalışan memurlara, birbirini izleyen iki yılın izin süresi bir arada verilebilir. Geçmiş yılın kullanılmayan izin süresi, toplam izin süresinden düşülür. Buna karşın, bir önceki yıl ve cari yıl kapsamında kullanılmayan yıllık izinler, iptal olur ve bu izinlerin bir sonraki yıllara devri mümkün değildir. Bu düzenleme, kamudaki izin kullanımını belirli kurallara bağlar ve yıllık izin haklarının zamanında kullanılmaması durumunda bu hakların kaybedilmesine yol açar.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRESİ BÖLÜNEBİLİR Mİ?

Yıllık ücretli izin süreleri, işçiler tarafından bölünerek kullanılabilir. Ancak bu bölünme, belirli kurallara tabiidir. Yıllık ücretli izin süresinin bir bölümü on (10) günden aşağı olmamak kaydıyla bir bütün halinde kullanılabilir. Kalan süre ise işverenin onayı ile kısım kısım kullanılabilir.

Örneğin:

• 14 günlük yıllık izni olan bir işçi, 10 gününü bir bütün olarak kullandıktan sonra, kalan 4 günü işverenin onayıyla dilediği şekilde kullanabilir.
• 26 günlük yıllık izni olan bir işçi de aynı şekilde 10 gününü bir arada kullanabilir, kalan günlerini ise işverenin onayıyla kısım kısım kullanabilir.

Ancak, yıllık izin süresinin bölünmesinde önemli bir kural vardır. Yıllık izin süresinin bir kısmı asla 10 günden az olamaz. Yani işçi, yıllık izninin bir kısmını 10 günden az olarak kullanamaz; bu süre en az 10 gün olmalıdır.

YILLIK İZİN FORMU NASIL VE YILLIK İZİN CETVELİ NEDİR?

Yıllık izin formu, işverenin çalışanlarının yıllık ücretli izin kullanımını doğru bir şekilde takip edebilmesi için kullanılan resmi belgedir. Yıllık izin formunda, işçinin adı ve soyadı, sicil numarası, izin başlangıç ve bitiş tarihleri, yol izni talebi, işe başlama tarihi, çalışanın ve onaylayanın imzası gibi bilgiler yer almalıdır.

Yıllık izin cetveli ise işverenin tutmak zorunda olduğu, her çalışanın yıllık izin durumunu gösteren kayıtlardır. Yıllık izin cetvelinde, işçinin adı, soyadı, sicil numarası, işe giriş tarihi, izin hakkını kazandığı tarih, çalışılmayan gün sayısı ve nedenleri, izne hak kazandığı tarih, işyerindeki kıdemi, izin süresi, yol izni, iznin başlangıç ve bitiş tarihleri gibi bilgiler bulunur. Yıllık izin cetveli, işverenin tüm çalışanlarının yıllık izinlerini düzenli bir şekilde takip etmesine olanak tanır ve yıllık izin yönetimi açısından büyük önem taşır.